Roślina lecznicza: Ziele tymianku (Thymi herba)

Zastosowanie tymianku

Lecznicza siła tymianku była znana już w czasach antycznych, a jego zastosowanie jest uniwersalne. Starożytni Egipcjanie stosowali na przykład pięknie pachnący olejek tymiankowy do balsamowania zwłok.  Z kolei w antycznej Grecji aromatyczna roślina była używana do leczenia schorzeń dróg oddechowych. Tymianek stosowano w całym basenie Morza Śródziemnego jako przyprawę wspomagającą trawienie i poprawiającą smak potraw. W Europie Środkowej tymianek został spopularyzowany dopiero przez benedyktynów. To oni właśnie sprowadzili tę leczniczą i przyprawową roślinę z ojczyzny nad Morzem Śródziemnym do Europy Środkowej i uprawiali ją w ogrodach klasztornych. Już wtedy doceniano skuteczność tymianku, był on „antybiotykiem dla ubogich”.
Działanie antybakteryjne, przeciwzapalne, sekretolityczne i rozkurczowe tymianku powoduje, że jest on stosowany w leczeniu następujących schorzeń:

• przeziębienia,
• zapalenia oskrzeli,
• kaszlu odruchowego i
• krztuśca

a ponadto przy:

• dolegliwościach żołądkowych i jelitowych,
• wzdęciach,
• uczuciu pełności i
• jelicie drażliwym.

Jakie składniki znajdziemy w tymianku i jakie mają one działanie?

Przede wszystkim są to olejki eteryczne:

• tymol oraz
• karwakrol.

Ich zawartość w świeżym surowcu roślinnym to co najmniej 1,2 procent. Może ona być bardzo różna w zależności od rodzaju, pochodzenia oraz momentu zebrania rośliny.
Tymol i karwakrol mają działanie

• sekretolityczne
• przeciwkaszlowe
• przeciwzapalne,
• rozkurczowe,
• antybakteryjne i
• przeciwbólowe.

Oprócz tego liście tymianku zawierają między innymi:

• garbniki,
• saponiny rozrzedzające wydzielinę oraz
• substancje goryczkowe.

Informacje hitoryczne i warte odnotowania

Oprócz właściwości zdrowotnych i przyprawowych tymiankowi przypisywano także inne działania. Rzymscy legioniści przed bitwą kąpali się w naparach tymianku, aby się wzmocnić.
Damy pochodzące ze szlachty przed turniejem przywiązywały miłym sobie rycerzom pęczki tymianku do zbroi. Miał on im zapewniać odwagę i waleczność. W starożytnym Egipcie pachnący olejek tymiankowy służył do balsamowania zwłok. W Niemczech w późnym średniowieczu tymianek nie służył jako przyprawa, lecz był wkładany do grobów.

Skąd pochodzi tymianek?

Pierwotną ojczyzną tymianku są kraje basenu Morza Śródziemnego, Bałkany oraz Kaukaz. Obecnie znajdziemy tę roślinę niemal w całej Europie, części Ameryki Północnej, w Indiach i Indonezji. Tymianek preferuje gleby wapienne, piaszczyste i kamieniste. Dziki tymianek można jeszcze często znaleźć w gorących krajach nad Morzem Śródziemnym, takich jak Hiszpania, Francja i Włochy. Jednak także w naszych rodzimych okolicach uległ zdziczeniu i można go znaleźć w nasłonecznionych miejscach na jałowych glebach.  

Jak go rozpoznać?

Tymianek pospolity (Thymus vulgaris) należy do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae).  Tym samym zalicza się do jednej z rodzin najbogatszych w zioła lecznicze i przyprawowe. To aromatyczne zioło jest spokrewnione między innymi z rozmarynem, szałwią i miętą pieprzową. Wyrasta na wysokość pomiędzy 10 a 40 centymetrów. Łodygi tymianku są silnie rozgałęzione i wraz z wiekiem drewnieją.
Na czworokątnych łodygach rozmieszczone są srebrno-zielone listki o długości od 0,5 do 4 cm i elipsoidalnym kształcie. Małe, po stronie górnej ciemnozielone, zaś od dołu szarawe listki wydzielają silny aromat.
Tymianek kwitnie od czerwca do października. Kwiaty są bladoróżowe do jasnofioletowych, o dzwonkowatym kształcie. Składają się z pięciu płatków i czterech pręcików. Po przekwitnięciu formują się owoce - owalno-okrągłe ciemnobrązowe rozłupki. Każdy z nich zawiera w środku okrągłe nasiona o niemal czarnej barwie.

Skąd wzięła się nazwa tymianku?

Pochodzenie nazwy

Nazwa „Thymus“ pochodzi od staroegipskiego słowa tham lub thm. Mianem tym określana była w Egipcie odmiana tymianku stosowana przede wszystkim do mycia zwłok lub do ofiar kadzidłowych. „Vulgaris“ to łacińskie słowo oznaczające „pospolity“. Niemiecka nazwa (Thymian) powstała z nazwy greckiej thymus ze stadium pośrednim - staroniemieckim słowem timiâm.  Thymos był w Grecji synonimem siły i odwagi.

Ludowe nazwy tymianku

Ze względu na cały szereg zastosowań zarówno w charakterze przyprawy, jak i rośliny leczniczej tymianek posiada mnóstwo nazw ludowych. Zaliczają się do nich:
Bienenkraut, Demut, Duftholz, Feldkümmel, Gemeiner Thymian, Gundelkraut, Hühnerkohl, Hustenkraut, Immenkraut, Küchenpolich, Kuttelkraut, Liebfrauenbettstroh, Marienbettstroh, Rainkümmel, Römischer Quendel, Welscher Quendel i Wurstkraut [przyt. tłum: tak w oryginale; polskie nazwy to ciaborek, comborek, macicula].

Które części rośliny stosuje się jako surowiec leczniczy?

Do wytwarzania soku lub nalewki stosowane są delikatne listki i kwiaty tymianku. Zawierają one duże ilości olejków eterycznych, do których należą tymol i karwakrol.

W jakich lekach roślinnych stosowany jest tymianek?

Skuteczność tymianku jest ceniona w szczególności w leczeniu kaszlu podczas zapalenia oskrzeli. Jako składnik leku roślinnego Bronchipret® rozrzedza on zalegającą wydzielinę, działa przeciwkaszlowo, przeciwzapalnie, rozkurcza oskrzela i zwalcza drobnoustroje wywołujące przeziębienia. Dzięki temu redukuje on ilość napadów kaszlu. W leku Bronchipret® w zależności od formy farmaceutycznej oprócz skutecznych medycznie składników tymianku (Thymus vulgaris) znajdują się również ekstrakty bluszczu (Hedera helix) lub pierwiosnka (Primula veris).